Skip to content

Wat is wijsheid voor een zenboeddhist? – deel 1

Mudra Meditatie

Wijsheid is een beoefening

Wijsheid is een beoefening. Dat beseffen we niet altijd. Wijsheid heeft niets te maken – toch niet in eerste instantie – met ons redeneervermogen. Veel mensen doen vaak die fout: “ja, dat is voor intellectuelen, dat is iets voor mensen die lezen, da’s niets voor mij…” Helemaal niet! We kunnen wijsheid ontwikkelen op alle niveaus van het leven. Van de meest eenvoudige dagelijkse handelingen: de dojo poetsen, het altaar, de afwas doen; tot de meest “verheven” taken zoals het bestuderen van soetra’s. Maar eigenlijk is er zelfs geen verschil tussen die taken! We hebben nog steeds die neiging daarin een verschil te maken. Ik nodig dus de mensen uit die zich enkel met praktische zaken bezighouden om eens sutra’s te bestuderen en omgekeerd, diegenen die zich vooral bezig houden met sutra’s en geschriften, om eens de dojo te komen poetsen!

Dat wijsheid een beoefening is, komt van de Boeddha. De twee eerste vertakkingen van het achtvoudige pad hebben betrekking op wijsheid: “het juist inzicht” en “de juiste besluitvorming”. De overige vertakkingen gaan over “ethiek” en “handelingen”.
In de Theravada-traditie betekent wijsheid: inzicht hebben in 1) de onbestendigheid, de veranderlijkheid van alle verschijnselen, 2) inzicht in dukha (onvolmaaktheid) en hoe het functioneert en 3) inzicht in niet-zelf. Voor ons, uit de Mahayanna traditie, geldt nog steeds hetzelfde. Het is niet omdat dit een Theravada-beoefening is, dat wij het niet zouden moeten beoefenen.

In de Mahayanna-traditie ligt de klemtoon vooral op het inzicht in de fundamentele leegheid zoals het verwoord is in de “Hannya Shingyo”. Zoals deze sutra het ons leert gaan wijsheid en mededogen hand in hand: prajna en karuna zijn twee aspecten van een zelfde beoefening. Het is dus niet enkel wijsheid voor de wijsheid – om de slimmerik uit te hangen en “alles te kennen” – het is dus een middel om beter in interactie te kunnen komen met de anderen en met de wereld. Op voorwaarde van een “bewuste” beoefening!

Leren zien

Wijsheid gaat niet om redeneren. De eerste stap op de weg van de wijsheid is: de dingen zien zoals ze zijn. En zazen helpt ons hierin. De geest van zazen is enerzijds geconcentreerd op de houding/ademhaling maar tegelijkertijd is hij ook helemaal open op de wereld en op onszelf daarin. Het is de observatie van alle verschijnselen die optreden waarbij we niet meer afhankelijk zijn van ons ego met zijn voorkeur- en afkeergewoontes. Eigenlijk begint wijsheid met het loslaten van alles wat we kennen of denken te kennen!

Ik wil dus jullie motiveren om wijsheid actief te beoefenen. Ik voel in onze sangha soms een tekort aan wijsheid – en ik reken mij hierbij aan. We horen vaak: “ga maar zazen zitten en het lost zichzelf wel op”. Maar zo werkt het niet! Zazen zitten alleen zal de dingen niet voor ons oplossen. Waarom? Misschien komt er wel een oplossing – maar we zien ze niet! Zazen helpt om een heldere geest te hebben en de zaken beter te zien. Maar toch zien de meeste mensen hetgeen hen aangereikt wordt niet. Dat is zo spijtig. Het is een gemiste kans.

Een stem uit het niets

Ontwikkel dus aandacht voor je intuitie. Hoe kun je weten dat jouw intuitie spreekt en niet de stem van je ego? De intuitie verschijnt uit het niets. De stem van het ego is altijd het gevolg van een impuls of een emotie: het is in ieder geval een tegenreactie. Als je dat detecteert, weet dan dat je ego actief is. Waarmee ik ook niet wil zeggen dat je je ego moet onderdrukken. Je moet je ego de nodige ruimte geven om “normaal” te kunnen functioneren. Maar ook niet méér dan dat: de hele scène moet niet in beslag worden genomen door het ego.

Wees dus waakzaam voor je intuitie, laat zazen tot je spreken en ontwikkel van hieruit wijsheid in alle aspecten van je leven!
(Herwerkte tekst naar een teisho – Dharmatoespraak – in de dojo op 25 maart 2018)
Zie ook deel 2

"Zazen is gaan waar we niet kunnen gaan, zonder twijfel, zonder angst met een open hart".

Back To Top