Schuld en Boete?

Mijmeringen omtrent Covid-19

Complottheorie

Naar aanleiding van de Covid-19 pandemie circuleren er veel verhalen en theorieën om te pogen het fenomeen te duiden, te begrijpen en zin te geven. Eerst zijn er de klassieke complottheorieën die in zulke omstandigheden altijd weer snel de kop opsteken: het virus zou een “geheim wapen” zijn… Wie het virus gecreëerd heeft in een “geheim lab” hangt af vanuit welk land de theorie verspreid wordt … Wikipedia wijdt er een hele pagina aan: daar kun je per land zien welke misinformatie de wereld werd ingestuurd. Fraaie lectuur!

De Natuur neemt wraak

Subtieler zijn de indrukken en emotionele uitlatingen die ik hier en daar hoor in een poging de gebeurtenissen te duiden. Die verhalen bezitten allemaal een hoge “schuld en boete” gehalte! Samengevat: het Covid-19 virus is er om ons een les te leren. De natuur, de kosmos is woedend op ons en wil weerwraak nemen. De mensheid in haar geheel heeft met haar buitensporig misbruik van de natuurlijke grondstoffen zwaar “gezondigd”, heeft ongeëvenaarde vervuiling en klimaatopwarming veroorzaakt alsook het doen verdwijnen van duizenden diersoorten. De Natuur is in haar hart geraakt en “slaat nu terug” …

Ik vermoed dat dit denken het (emotioneel) denken van veel mensen vandaag in beslag neemt. Het ligt rechtstreeks in de lijn van de klassieke Westerse joods-christelijke traditie met de straffende God. In de 14^e eeuw dachten de mensen ook dat de pest “een straf van God” was …

Gedurende eeuwen hebben mensen troost gevonden in en hoop geput uit de Bijbelse mythen en verhalen waarbij de thema’s van zonde en verlossing centraal staan. Die verhalen zijn er om “het ongeluk” en “het lijden” van het leven zin te geven. Voor de gelovigen wordt het leven zonder die verhalen écht absurd. Het is dus niet toevallig dat dit denken nu terug opduikt in een nieuw variant.

Immanente intelligentie

Gisteren belandde er in mijn mail een ander variant van het “schuld en boete” thema: “Monologue du virus” gepubliceerd op de website van Lundimatin. De goed geschreven tekst is reeds in tien talen vertaald.

In die tekst wordt er gewag gemaakt van een “intelligence immanente à la vie”. God wordt hier vervangen door een vorm van immanente intelligentie van het leven die de zaken regelt en stuurt. In zijn monoloog geeft het virus toe dat hij gekomen is om “orde op zaken” te stellen nadat de mensen er een puinhoop van gemaakt hebben. Voornamelijk het politiek en economisch onheil dat de mens aangericht heeft, komt in de tekst het sterkste naar voor: de auteur kan nauwelijks zijn “links-radicale” visie op de maatschappij onder stoelen of banken steken.

Niet lang daarna verscheen er in dezelfde thread van de mail en als antwoord op deze “harde” monoloog, een zachtere kindersprookje onder de vorm van een dialoog tussen “Universum” en “Corona”: hoe krijg je die pandemie aan kinderen vertelt? Wel ja het principe is dus eenvoudig: wij zijn de grote boosdoeners die, uitgerekend in China, de planeet zo zwaar hebben bevuild (met onze ongebreidelde hebzucht) dat er wel “iets” de kop moest opsteken om ons een les te spellen…

Een andere invalshoek

Boeddha zag het bestaan als leedvol, onbestendig en zonder zelf. Ook de mens en alle vormen van leven volgen dit schema. Alles is onderworpen aan de vergankelijkheid, niets blijft absoluut standvastig doorheen de duur; ook géén ziel of substantie van de persoon na de dood. Net zomin er in het individu een permanente zelf is, net zomin is er in het gehele universum een eeuwig wezen dat God zou heten. Geen plaats hier voor een scheppende, regulerende, liefhebbende of wraaklustige God. Geen plaats evenmin voor een “superego” of “superbewustzijn”. Geen plaats voor een antropomorfe “Natuur”.

Alles is geconditioneerd, d.w.z. het gevolg van de onderlinge afhankelijkheid van alle verschijnselen. Op géén enkel punt in de cosmos tref je één absolute oorzaak aan van een bepaald verschijnsel. Vergelijk het met de bron van een rivier: je kunt misschien wel ergens “de plek” aanduiden waar het water uit de aarde tevoorschijn komt, maar daarmee leg je de vinger nog niet op de “oorsprong” van de rivier. Ontelbare factoren spelen hierbij een rol, niet in het minste de regen die in een bepaald gebied valt, de warmte van de zon die de oceanen doet verdampen, de winden – gevolg van temperatuursverschillen – die de wolken stuwen enz. … Dit alles (en nog véél meer) vormt en bepaalt de rivier.

Anders leren kijken

Die basisprincipes doen mij dus anders aankijken tegen Covid-19: het virus is het gevolg van ontelbare verschijnselen die op elkaar hebben ingewerkt, zonder dat er één absolute oorzaak hiervoor nodig was. Het virus is zonder “zelf”, bepaalt niets uit zichzelf, volgt gewoon de wetmatigheden inherent aan “zijn” bestaan. En het virus is eveneens onderworpen aan de vergankelijkheid.

Wetenschappers hebben reeds gegronde hypothesen naar voor gebracht op welke manier Covid-19 ontstaan is. Zie: “The proximal origin of SARS-CoV-2” gepubliceerd in het tijdschrift “Nature” op 17 maart 2020. (1)

De ontmoeting tussen een menselijk lichaam en het virus kan in bepaalde omstandigheden fataal zijn: dat zien we elke dag. In die zin verschilt dit virus in niets van andere virale en andere organisme die voor ons levensbedreigend zijn: sommige giffen, bacteriën, microben of schimmels kunnen ons lichaam aantasten en vernietigen. De Boeddha zelf is gestorven na het innemen van giftig eten.

Mujo – de onbestendigheid – recht in de ogen aankijken

Voor een Boeddhist is de enige zinvolle houding ten overstaan van deze pandemie van Covid-19: stilstaan (zazen!) en het leven appreciëren zoals het is. Covid-19 zelf heeft ons niets nieuws te leren, maar wij kunnen wel in het licht van de hedendaagse gebeurtenissen de dingen om ons heen anders leren zien: d.w.z. buiten onze voorkeuren en afkeer om! We moeten ophouden ons te laten bedwelmen door mythen en verhalen. Helemaal in het leven staan en dankbaarheid tonen voor wat het leven ons gebracht heeft, ondanks de wetenschap dat alles leedvol, vergankelijk en zonder zelf is. Dàt is de zin van een ontwaakt leven.

1 voetnoot: een zin die mij in het artikel sterk opvalt is:

“the genetic data irrefutably show that SARS-CoV-2 is not derived from any previously used virus backbone. Instead, we propose two scenarios that can plausibly explain the origin of SARS-CoV-2: (i) natural selection in an animal host before zoonotic transfer; and (ii) natural selection in humans following zoonotic transfer.”